Zamek w Baranowie Sandomierskim woj. podkarpackie

Historia zamku w Baranowie Sandomierskim sięga końca średniowiecza, kiedy to została wzniesiona obronno – mieszkalna murowana rezydencja rodu Baranowskich. Budowla ta była wielokrotnie sprzedawana. 1583 r jej nowy właściciel Andrzej Leszczyński podjął decyzję o gruntownej przebudowie istniejącego budynku. Wzniesiono wówczas budowlę, która dziś stanowi zachodnie skrzydło zamku. W 1591 roku Andrzej Leszczyński podjął decyzję o rozbudowie swojej siedziby i to wówczas, zamek przyjął formę, w której znajduję się do dnia dzisiejszego tzn. do zamkniętego czworoboku z trzema skrzydłami mieszkalnymi. W czwartej, parawanowej ścianie umieszczono bramę główną. Na dziedzińcu zbudowano dwukondygnacyjne krużganki. Około 1620 roku murowany zamek został otoczony niezachowanymi ziemnymi fortyfikacjami bastionowymi. Prawdopodobnie w latach 1632-1635 na dziedzińcu dobudowano zewnętrzną klatkę schodową. Ostatnim właścicielem był z rodu Leszczyńskich Rafał - ojciec Stanisława Leszczyńskiego – króla Polski. Kolejnym właścicielem był Dymitr Jerzy Wiśniowiecki (w latach 1677–1682), później książę Józef Karol Lubomirski herbu Śreniawa (1683–1720). Następnymi właścicielami byli książę Paweł Sanguszko, Jacek Małachowski, Józef Potocki, Jan Krasicki.

W latach najazdu szwedzkiego, działania wojenne szczęśliwie omijały zamek w Baranowie i nie doznał w ich wyniku zniszczeń. Późniejsze wojny również nie zostawiły na zamku śladu. W pierwszej połowie XIX w. kiedy to właścicielami zostali Krasiccy, zamek poddano przebudowie, na skutek której stracił on swój obronny charakter (zlikwidowano znaczną część bastionowych urządzeń obronnych, zniwelowano mury i wały, zasypano fosę). 24 września 1849 roku skończyła się szczęśliwa passa zamku w Baranowie. Wielki pożar strawił doszczętnie wnętrze zamku, a także uszkodził samą konstrukcję budynku. Zamek po odbudowie nie odzyskał już dawnej świetności, tym bardziej, że w kolejnych latach znaczna część kamiennej dekoracji wnętrz i wyposażenia została wyprzedana okolicznym dworom. W 1898 r. w baranowskim zamku wybuchł kolejny pożar, który znacznie osłabił konstrukcję zamku. Mimo, że w latach 1900-1907 udało się odbudować zamek, to na konserwację zabytkowego wyposażenia zabrakło środków.

Na początku 1944 roku zamek został zajęty przez Wermacht, a część jego pomieszczeń zamieniono w magazyn sprzętu wojskowego i broni. Czasy drugiej wojny światowej i krótki okres po jej zakończeniu w tragiczny sposób odbiły swoje piętno na stanie technicznym zamku. Nie dbali o niego ani hitlerowcy, ani tym bardziej Sowieci, którzy zdewastowali jego wnętrza paląc w nich ogniska z posadzek i zabytkowych mebli. Dopiero 1956 r. podjęto decyzję o remoncie i konserwacji zamku. Po trwającym dziesięć lat remoncie, odbudowany zamek udostępniono zwiedzającym jako muzeum wnętrz zamkowych. W styczniu 1968 roku przekazano zamek Kopalniom i Zakładom Przetwórczym Siarki „Siarkopol” w Tarnobrzegu. Do 1995 istniało w zamku muzeum Zagłębia Siarkowego. Od lipca 1997 roku właścicielem zamku jest Agencja Rozwoju Przemysłu SA w Warszawie. Od lat 60. XX w. prowadzone były prace przy zagospodarowaniu terenu wokół zamku, zmodyfikowano układ drożny, budynki gospodarcze przebudowano na hotel, wprowadzono nową kompozycję parkową wg. projektów prof. Gerarda Antoniego Ciołka i Alfreda Majewskiego. Zamek otoczony jest 14-hektarowym obszarem parkowym. W parku znajdują się ogrody w stylu angielskim, francuskim oraz włoskim.

Ciekawostki: 1. Zamek w Baranowie Sandomierskim, ze względu na liczne podobieństwa do krakowskiej warowni, nazywany jest często Małym Wawelem. Z powodzeniem zagrał zresztą Wawel w popularnym serialu Czarne chmury, Barbara Radziwiłłówna i Klejnot wolnego sumienia. 2. Rezydencja posiada nietypową akustykę. Otwarcie okna w komnacie powoduje, że szum zza okna (np. fontanny) jest kilka razy głośniej słyszalny w przeciwległej ścianie. Fakt ten wykorzystywał powojenny właściciel – zakład Siarkopol, który sprowadzał do zamku na występy muzyków, kompozytorów i artystów z całego kraju. 3. W zamkowych podziemiach znajduje się największe w Europie czółno wydłubane z pnia drzewa, wystawa ćmielowskiej porcelany oraz fotografii. Dla zwiedzających udostępniona jest również zbrojownia rycerska.

Baranów Sandomierski to miejscowość położona na nizinnym terenie starorzecza Wisły, zaledwie 15 kilometrów od Tarnobrzega i 30 kilometrów od Sandomierza. Jeśli lubicie zwiedzać zamki warto tu przyjechać, by zobaczyć jeden z najcenniejszych zabytków budownictwa świeckiego z czasów renesansu w Polsce i w Europie .