Pałac Lubomirskich w Stalowej Woli w województwie podkarpackim.

Pałac Lubomirskich w Stalowej Woli w województwie podkarpackim. Znajdujący się w północnej części miasta na pograniczu dzielnic Charzewice i Rozwadów. W 1723 roku Jerzy Ignacy Lubomirski przejął Rozwadów za długi zaciągnięte przez Gabriela Rozwadowskiego i wybudował dwór pełniący funkcję ośrodka administracji dla całego dominium (najmniejsza jednostka podziału administracyjnego, wprowadzona na terenie Galicji przez władze austriackie po III rozbiorze Polski).

Ten pałac w stylu neoklasycyzmu wybudowany został w latach 1782-1786 przez Franciszka Grzegorza Lubomirskiego, który przeniósł się tu z zamku w Rzeszowie. Budynek powstał na planie prostokąta z charakterystyczną bramą wejściową, nad wejściem znajdował się zabezpieczony ozdobną żelazną barierką balkon, nad którym umieszczono trójkątną niszę z herbem „Drużyna” linii rzeszowsko - rozwadowskim rodziny Lubomirskich.

Sufity kolebkowe w części parterowej jak i podłogi wykonane były z desek jodłowych. Pomieszczenia mieszkalne znajdowały się na pierwszym piętrze, a parter pełnił funkcje administracyjne. Bliskie sąsiedztwo bagiennych trzęsawisk nie pozwoliło na podpiwniczenie budynku. W 1809 roku pałac udostępniono księciu Józefowi Poniatowskiemu walczącemu w kampanii napoleońskiej przeciwko Austrii. Jerzy Roman Lubomirski syn Franciszka w II połowie XIX wieku powiększył znacznie obszar dominium. Dążył do utworzenia ordynacji rodowej wykupując okoliczne majątki. Rozbudował dwór nadając rezydencji nowe oblicze.

Na elewacji frontowej znajdował się podjazd, na piętrze balkon wsparty na dwóch filarach oraz herb „Szreniawa”. W otoczeniu budynku zwanego pałacem letnim lub zamkiem wybudowano: pałacyk gościnny nazywany pawilonem, oficynę zwaną dworkiem myśliwskim, dom rządcy, powozownię, stajnię z domem koniuszego. Wokół rezydencji rozciągał się ogród krajobrazowy z naturalnym ciągiem wodnym – rzeką zasilającą staw z wyspą. Elementy te budowały nastrój i uwydatniały jego malowniczość. W ogrodzie znajdowały się klomby kwiatowe, drzewa licznych gatunków krajowych i zagranicznych. Obok ogrodów rekreacyjnych znajdowały się ogrody użytkowe, a w szklarniach uprawiano owoce południowe. Kolejnym właścicielem majątku i pierwszym ordynatem rozwadowskim był Hieronim Adam Lubomirski (brat zmarłego bezpotomnie Jerzego), który powiększył pałac o piętrowe skrzydła.

Podczas I wojny światowej (1914-1915) wycofujące się wojska rosyjskie rozszabrowały dobra materialne; skradziono rodowe pamiątki, między innymi buławę Hetmana Hieronima Lubomirskiego spod Wiednia i chorągiew Stanisława Lubomirskiego spod Chocimia, a pałac w trakcie walk rosyjsko – austriackich został spalony. W latach 1920-1925 obiekt został odbudowany ponownie, ale już bez bocznych skrzydeł i w takiej formie architektonicznej istnieje do dziś.

We wrześniu 1939 roku zorganizowano tu punkt opieki medycznej dla rannych żołnierzy i ludności cywilnej. W czasie okupacji hitlerowskiej znajdowały się tu koszary wojsk niemieckich, a po wkroczeniu w 1944 roku wojsk radzieckich mieścił się sztab administracji wojskowej. W maju 1945 roku pałac został znacjonalizowany, a w kolejnych latach znajdowały się tu różne placówki szkolne. Od 1997 roku budynek był opuszczony i niezagospodarowany, podjęto decyzję o utworzeniu w nim muzeum, w 2002 roku w nowo wyremontowanym obiekcie nastąpiło uroczyste otwarcie Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli.

Ciekawostką jest fakt, że podczas powstania listopadowego i styczniowego w budynku znajdował się szpital polowy dla rannych powstańców, a w czasie kampanii wrześniowej szpital dla żołnierzy. Historia rodziny Lubomirskich kończy się w czasach II wojny światowej – życie stracili ostatni właściciele Jerzy Ignacy drugi ordynat (syn Adama Hieronima Lubomirskiego) i jego żona Anna z Zamojskich. Zaprzyjaźniony z rodziną ksiądz Michał Potaczało wywiózł ich córkę Jolantę w bezpieczne miejsce.