Dwór Sanna w Wierzchowiskach w województwie lubelskim.

Dwór Sanna w Wierzchowiskach w województwie lubelskim. Historia dworu rozpoczyna się w latach 30 XIX wieku, kiedy to powstał tu skromny drewniany dworek, później przebudowywany i powiększany między innymi o część murowaną.

Dopiero w 1902 roku po nabyciu przez Gustawa i Marię z Przewłockich Świdów rozpoczęła się realizacja nowej budowli, kształtem przypominająca obecny dwór. Budowla nie posiadała jeszcze wtedy mansardowych dachów, ozdobnych szczytów i schodów, a ostateczną formę nadano budynkowi w XX wieku, kiedy to obiekt przejął Gustaw jr. i jego żona Zofia Skibińska (córka warszawskiego przemysłowca). Dwór uzyskał wtedy nową szatę architektoniczną o cechach tak zwanego stylu dworkowego nawiązującego do barokowych wzorów znanych ze szkiców Stanisława Noakowskiego (wywodzącego się z poszukiwań polskiego stylu narodowego).

Zespół dworsko-parkowy składający się z murowanego dworu otoczonego parkiem krajobrazowym przez wiele lat był własnością rodzin: Świdów, Mazurkiewiczów i Deltrozzo. Ten parterowy murowany z cegły i kamienia wapiennego oraz otynkowany budynek z mieszkalnym poddaszem i użytkowymi piwnicami wzniesiono na dwuczłonowym planie składającym się z korpusu głównego i wąskiego skrzydła od zachodu.

Korpus zbudowany jest na kwadratowym planie ze skrajnymi ryzalitami dwuosiowymi od frontu zakończonymi neobarokowymi, dwukondygnacjowymi szczytami o falistym wykroju i zwieńczonymi sterczynami (smukłymi kamiennymi wieżyczkami) z kulami pomiędzy którymi znajduje się wgłębny portyk poprzedzony schodami wachlarzowymi. Symetryczna frontowa elewacja znajduje się na wysokim cokole (pas elewacji na samym dole budynku). Zewnętrzna powierzchnia ściany tylna jest parterowa, z trójosiowym ryzalitem pozornym. Wszystkie elewacje zakończone są profilowanym gzymsem.

Dwór posiada dwa tarasy, jeden od wschodu, drugi od zachodu (dodany współcześnie). Park składa się z dwóch części: parku dolnego ze stawami przy rzece z podjazdem i gazonem w części otaczającej dwór oraz naturalistycznego parku o charakterze leśnym, w którym znajduje się dębowy krzyż powstańczy z 1863 roku.

W czasie II wojny światowej dwór służył jako szpital polowy, następnie Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 1944 roku pozbawił rodzinę majątku i tuż po wojnie na jego terenie mieściła się szkoła – kilka lat później dom nauczyciela, poczta, klub rolnika i przedszkole, a w czasie PRL utworzono tu PGR, następnie spółdzielnie produkcyjną, a w latach 70 obiekt przejął Związek Harcerstwa Polskiego (ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy).

W 2006 nowi właściciele Elżbieta i Dariusz Nizio przeprowadzili w dworze kompleksowe prace konserwatorskie z dbałością o zachowanie dawnego wyglądu co zostało docenione przez Lubelskiego Konserwatora Zabytków, który przyznał „Laur Konserwatorski”. Obecnie (w 2023 roku) na terenie Dworu Sanna znajdują się: hotel, restauracja i winnica.

Ciekawostką jest fakt, że w czasie powstania styczniowego w 1863 roku w okolicznych lasach ukrywali się powstańcy i to oni wykonali dębowy krzyż, który do dziś znajduje się na terenie parku. Jeden z oddziałów zdobył pieniądze z kasy rządowej w Łukowie, zdeponował je u żydowskiego karczmarza Jana Michelisa, który wydał powstańczą kryjówkę Kozakom chcąc przywłaszczyć sobie ich pieniądze. Powstańcy zginęli, a karczmarz stał się posiadaczem fortuny za którą nabył dwór, folwark i sfinansował budowę hotelu Europa w Lublinie. Tuż przed śmiercią w 1902 roku sprzedał dwór w Wierzchowiskach. Po skonfiskowaniu majątku przez państwo jeden z potomków próbował bezskutecznie odzyskać choć jego część.