Zamek Kamieniec w Odrzykoniu woj. podkarpackie

Zamek Kamieniec w Odrzykoniu w województwie podkarpackim. Ta XIV wieczna obronna warownia położona jest na skalnym wzgórzu na skraju Czarnorzecko-Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego. Chociaż pierwsze informacje o zamku w Odrzykoniu pochodzą z okresu panowania Kazimierza Wielkiego to należy przypuszczać, że już w IX wieku był tu gród i drewniany zamek zniszczony w XIII wieku przez Tatarów.

Murowany zamek początkowo nie miał żadnej wieży, a część mieszkalna znajdowała się przy zachodnim murze. Od strony północno-wschodniej znajdował się kamienny portal wejściowy, który prowadził na wschodnie przedzamcze, które później przeistoczyło się w zamek średni. W 1348 roku zamek w Odrzykoniu był własnością królewską, a Mikołaj Babicz był burgrabią. W 1396 roku rycerz Klemens z Moskorzewa herbu Pilawa otrzymał zamek za zasługi w obronie Wilna, rozbudował tę niewielką warownię i dobudował zamek górny oraz przedzamcze wschodnie.

W tym czasie miały miejsce dwa ważne wydarzenia: na zamku w 1399 roku gościnnie przebywał król Władysław Jagiełło, a w 1402 roku nastąpiło poświęcenie kaplicy zamkowej przez biskupa przemyskiego Macieja. Ponieważ obiekt stał na górze Kamieniec oraz dla podkreślenia faktu, że zamek jest gniazdem rodowym rodzina Moskorzewskich zaczęła używać nazwiska Kamieniccy. W I połowie XV wieku zostało dobudowane przedzamcze zachodnie z bramą od południa oraz studnia. W II połowie XV wieku na zachodnim przedzamczu wybudowano czworoboczną wieżę broniącą wjazdu do zamku, a na zamku górnym rozbudowano dom główny (posiadał on 3 lub 4 kondygnacje naziemne). Końcem XV wieku właścicielem zamku został Mikołaj Kamieniecki mianowany na stanowisko hetmana wielkiego koronnego (zwierzchnika armii koronnej), a po jego śmierci doszło do podziału zamku między dwóch braci Marcina i Klemensa Kamienieckich. O kolejną czwartą część – przedzamcze wschodnie rozbudowano zamek w 1512 roku. Budynek był wzmocniony przyporami, posiadał 3 pomieszczenia w przyziemiu przy północnym murze obwodowym przy którym znajdowała się brama wschodnia. Brama wjazdowa do części zachodniej została wzmocniona budynkiem bramnym.

W 1530 roku syn Marcina Kamienickiego – Jan sprzedał wschodnią część zamku Sewerynowi Bonerowi, który był bankierem królowej Bony. I to właśnie Boner zmienił zamek w renesansową rezydencję zostawiając gotyckie detale, a na zamku średnim wzniósł dwukondygnacyjny pałac oraz nową kaplicę zamkową. Jan Firlej herbu Lewart poślubiając córkę Bonera – Zofię jako posag otrzymał tę część zamku. W latach 1579 – 1599 zachodnia część zamku należała do rodziny Siemieńskich, a na przełomie wieków do Stadnickich. Kolejna zmiana zaszła w 1601 roku, kiedy to część z zamkiem górnym odkupiła rodzina Skotnickich. Przeprowadzili oni generalny remont, poszerzyli bramę wjazdową, przebudowali również dach odprowadzając w ten sposób Firlejom na ich dziedziniec wody deszczowe, co stało się przyczyną długiego konfliktu uwiecznionego w komedii Aleksandra Fredry „Zemsta”. Konflikt został zażegnany małżeństwem przedstawicieli obu rodzin, Mikołaj Firlej ożenił się z Zofią Skotnicką, Firlejowie przejęli w ten sposób drugą połowę zamku, przebudowali go i zmodernizowali.

16 marca 1657 roku wojska Jerzego Rakoczego podeszły pod zamek, załoga broniła się dzielnie wyrządzając podczas nocnych wypraw duże szkody najeźdźcom. Niestety uległa przeważającym siłom i na rozkaz Rakoczego została wycięta w pień. Właścicielom zamku udało się ponoć uciec tajnym tunelem, jednak sam zamek został poważnie uszkodzony. Po „potopie” odbudowano częściowo zamek, głównie wnętrza najlepiej zachowanych budynków, ale dokonany w 1702 roku kolejny najazd Szwedów całkowicie zniszczył zamek. W kolejnych latach właścicielami zamku była rodzina Scipio del Campo, Braniccy, Jabłonowscy. Po 1768 roku kasztelan wiślicki Roch Michał Jabłonowski wspierający konfederację barską przeznaczył zamek Odrzykoński na siedzibę oddziałów konfederackich.

W 1796 roku kiedy wichura zerwała dach zamku górnego ówczesny właściciel – hr. Józef Jabłonowski wyprowadził się. W latach następnych (w 1801 roku) zamek przeszedł w ręce Potockich, 8 lipca 1828 roku, Aleksander Fredro wziął ślub z Zofią z Jabłonowskich Skarbkową w Korczynie, w kościele pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła. Małżonka wniosła mu w posagu, klucz korczyński z połową starego zamku w Odrzykoniu i Aleksander Fredro stał się spadkobiercą zamczyska, będącego już wówczas w ruinie. W 1831 roku w ruinach zamku zamieszkał obłąkany Jan Machnicki właściwie Machnik, który został pierwowzorem bohatera powieści „Król zamczyska” Seweryna Goszczyńskiego. W połowie XIX wieku zamek został ponownie podzielony: część zachodnia z zamkiem górnym stała się własnością rodziny Biberstein – Starowiejskich, a część wschodnia z zamkiem średnim była własnością rodu Szeptyckich. Byli oni jego właścicielami do 1945 roku.

W 1894 roku okoliczna ludność w setną rocznicę Powstania Kościuszkowskiego ufundowała pomnik Tadeusza Kościuszki, który został postawiony na zamku górnym. W 1904 roku podjęto pierwsze próby zabezpieczenia ruin. W czasie I wojny światowej, w maju 1915 roku, walki o pozycje wokół zamku toczył składający się głównie z Polaków austriacki 57. Pułk Piechoty. Po II wojnie światowej zamek w latach 50-tych i 60-tych był miejscem badań archeologicznych, niestety mimo podjętych prac konserwatorskich 1974 roku zawaliła się baszta we wschodniej części zamku. W 1995 roku w dwóch wyremontowanych pomieszczeniach dawnej warowni powstało muzeum, a w 1998 roku na 20 lat ruiny stały się własnością Andrzeja Kołdera – kolekcjonera i pasjonata zabytków. W 2000 roku ostatni pozostały fragment baszty z herbem Pilawa zawalił się. Przed planowanym w 2013 roku wyrównywaniem dziedzińca na zamku średnim odkryto relikty jakiejś budowli oraz XVI wieczne kafle. Było to sensacyjne odkrycie, gdyż nigdy wcześniej nie natrafiono na informacje, by w tej części zamku cokolwiek się znajdowało. Na terenie ruin zamkowych usytuowane jest Muzeum Zamkowe, Sala tortur, Pracownia Ceramiki Zamkowej.

Ciekawostki:

 Legenda głosi, że nazwa Odrzykoń wiąże się z okrutnym rycerzem, który wzniósł tu pierwszą drewnianą warownię. Był rozbójnikiem, miał dzikiego konia rzucającego się na ludzi i po pewnym czasie mieszkańcy postanowili spalić to zbójeckie gniazdo, rozbójników wybić, a konia obedrzeć żywcem ze skóry.