Zamek Krzyżtopór woj. świętokrzyskie

Ruiny Zamku Krzyżtopór w Ujeździe w województwie świętokrzyskim. Budowany w latach 1627-1644 przez Krzysztofa Ossolińskiego. W rzeczywistości nigdy w pełni nie został ukończony. Fundator i właściciel Krzysztof Ossoliński zmarł w drodze na sejm do Krakowa. Pozostawił on po sobie bardzo zadłużony majątek, który odziedziczył jego syn Krzysztof Baldwin Ossoliński. Po śmierci Krzysztofa Baldwina Ossolińskiego (1649) zamek odziedziczyła spokrewniona z nim rodzina Kalinowskich. Zamek został ograbiony w czasie potopu przez Szwedów (1655). Zamieszkany do roku 1770, kiedy został zniszczony przez wojska rosyjskie w czasie obrony przez wojska Konfederacji Barskiej. Obecnie zamek ma status trwałej ruiny o znacznym stopniu zachowania. W jej skład wchodzą obszerne fortyfikacje: bastiony, fosa, ślady umocnień i mostów.

Nazwa zamku nawiązuje do symboli umieszczonych na bramie wjazdowej do zamku, którymi są: krzyż i topór. Krzyż był symbolem wiary i polityki wojewody zaś topór był herbem Ossolińskich. Określenie Krzyżtopór wywodzi się również od imienia właściciela, gdyż on sam nazywał go mianem Krzysztofory (z gr. Christophoros – zob. Krzysztof).

Zamek Krzyżtopór wzniesiony w typie palazzo in fortezza - czyli rezydencji łączącej wygodę mieszkańców z funkcją obronną, ukazuje ścisłe związki z jedną z najwspanialszych włoskich rezydencji – własnością rodu Farnese - zamkiem Caprarola, który Krzysztof Ossoliński odwiedził w czasie swej podróży do Rzymu. Ruiny zamku Krzyżtopór w Ujeździe są pozostałością monumentalnego zespołu pałacowego, według legendy wzniesionego na wzór kalendarza: miał tyle okien, ile jest dni w roku, tyle pokoi, ile tygodni, tyle sal, ile miesięcy, i cztery wieże będące symbolem czterech pór roku. Stanowią najciekawsze pozostałości zamkowe w Europie.

Do dzisiaj zachowało się aż 90% oryginalnych murów. Zamek zaliczony został do klasy zerowej zabytków XVII-wieczny zamek Krzyżtopór w miejscowości Ujazd w woj. Świętokrzyskim w latach swej świetności był jedną z najznakomitszych rezydencji magnackich o charakterze obronnym. Ruiny są potężne, to pozostałość po rezydencji pałacowej, która była największą budowlą pałacową w Europie przed powstaniem Wersalu. Obronny zamek został wzniesiony na nietypowym planie – wpisanej w pięciobok bastionowej fortyfikacji. Pałac, fortyfikacje i ogród – trzy główne elementy założenia – zostały powiązane osiowo. O projektancie niestety nic nie wiadomo. Dzięki odkryciom w Archiwum miasta Krakowa udokumentowany jest jako budowniczy wymieniony w 1633 r. włoski architekt Lorenzo Senes .

 Legendy:

1. Według legendy Krzyżtopór posiadał podziemne połączenie z Ossolinem. Tunelem tym jeździli do siebie w gościnę właściciele zamków w Ossolinie i Ujeździe. Drogę wysypywano cukrem, który zastępował śnieg i lód. 

2. Legenda głosi, że w lochu zamku ukryte są skarby, schowane za potrójnymi drzwiami. Pierwsze z nich to drzwi żelazne, drugie -dębowe, trzecie –jesionowe. Za jesionowymi drzwiami stoją trzy beczki - napełnione złotymi, srebrnymi i miedzianymi monetami. Beczek strzeże jakieś licho. Gasi lampy, śmieje się szatańskim śmiechem. 

3. Kronika rodzinna Ossolińskich wspomina, że w sierpniu roku 1649 obudził straż zamkową niesamowity tętent koni. Gdy stróże zamku spojrzeli w dół z murów, zobaczyli zamiast oddziału wojska jedynego tylko rycerza, w którym rozpoznano ówczesnego właściciela posesji Krzysztofa Baldwina. Szybko otworzono mu bramę, lecz jeździec rozpłynął się we mgle. W jakiś czas później do Ujazdu dotarła smutna wiadomość, iż Pan zamku zginął w bitwie pod Zborowem na Podolu, gdzie Polacy wystąpili przeciw zbuntowanym Kozakom i Tatarom. Prawdopodobnie od tego czasu wielokroć widziano o zmierzchu lub w nocnej porze jeźdźca w husarskiej zbroi stojącego na murach.

 

Ciekawostki:

1. Na budowę zużyto 200 tysięcy wypiekanych cegieł i 500 ton palonego wapna. 

2. Dach zamku wyłożony był trzydziestoma tysiącami dachówek, a na budowę murów użyto jedenaście tysięcy ton twardego piaskowca. 

3. Jedna z wież zwieńczona była szklanym dachem, który tworzył wielkie akwarium z pływającymi rybami. 

4. Stajnia po prawej stronie zamku posiada znakomite właściwości akustyczne , na których poznali się znawcy tematu .